सोमवार, २२ डिसेंबर, २०१४

मी जन्माला घालत नाही तिला …



मी जन्माला घालत नाही तिला …

कधी प्रसवलेच माझ्या
निसर्गदत्त संवेदनांचे परिणाम
तिच्या रुपात
तरी उनाड हमरस्त्यावर
जाऊ देत नाही तिला .
तिची माप काढायला
दबा धरून बसलेले असतात
स्वयंघोषित नैतिकतेचे पहारेकरी
कंपू कंपूने,
कुणी त्याच त्या वर्तुळाला
घट्ट धरून बसणाऱ्या वृत्तीचे,
काही कमी अधिक मात्रेत छंदी वृत्तीचे  
हरेक रस्त्याचे विकट मालक …
चालवून घेत नाहीत ते
तिचे अवखळ, निरागस बागडणे,
आपल्यातच रमलेले
एका वेगळ्याच वाटेवरचे ;

सर्व समावेशक, सहिष्णू संस्कृतीचा
टेंभा मिरवणारे
त्यांनीच आखून दिलेल्या वळणांनी,
त्यांच्याच पट्टीने मोजलेल्या
आभूषणवस्त्रांनी आलंकृत,
त्यांनी ठरवलेल्या साच्यातून
तिने चालावे रस्त्यावरून
असा 'फतवा'  काढतात
दोष त्यांचा नाही
सौंदर्योपासक आहेत ते …
आणि ती जन्मजात विरुपतेने नटलेली
मनस्विनी !!
सापडेल तिलाही सामावून घेणारा 
एक सर्व समावेशक प्रवाह,
तेंव्हा
अलगद मोकळे करीन तिला ओंजळीतून,
प्रवाही होण्यासाठी
तोवर
आवरावाच लागेल अनावर मोह,
तिला मिरवण्याचा माझ्या ओळखीसह  
- श्रीधर जहागिरदार 
२२-१२-२०१४

मंगळवार, २१ ऑक्टोबर, २०१४

खेळ (अनुवाद)


खेळ
*****
गोळा करून, सांभाळून ठेवल्या आहेत
त्याने अनेक फिरक्या; लहान, मोठ्या,
 वेळ येईल तशा वापरायला
 
जसे
माझ्या अंधार वाटेत अडकून चाचपडत असते
तेंव्हा वाटच पाहत असल्यासारखा
तो सरसावतो…  पटवून द्यायला
कि तोच तेव्हढा आहे हितचिंतक माझा
ह्या आक्राळविक्राळ जगात
मला सांभाळणारा ….
आणि
हेहि की त्याच्याच हातात आहे
माझी जात धर्म अब्रू सुरक्षित
मग
प्रकाशाच्या अभावात
बघता बघता घट्ट पिळू लागतो तो
काही फिरक्या हळूहळू,सावकाश
प्रकाशासाठी मी आसुसताना …

मला ठाऊक असतं
हा फक्त एक खेळ आहे त्याच्या आवडीचा
पण तरीही मी पुन्हा पुन्हा बनून राहते एक बाहुली
उचलल कि डोळे उघडणारी,निजवल कि डोळे मिटणारी
तो खेळत राहतो मग बाहुलीशी…
आणि मीही बनून जाते एक बाहुली

समजून उमजून ….



अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार
मूळ हिंदी कविता : आभा निवसरकर मोंढे

लिहावयाचे तरी न लिहिते (अनुवाद)


लिहावयाचे तरी न लिहिते
*************************
ते ते जे जे आहे दडवून
कसे लिहावे कविते मधुनी
लिहावयाचे तरी न लिहिते
बसले आहे  ओठ शिवुनी…

न लिहिलेल्या कवितेमध्ये
दरवळणारा वसंत नाही
ना प्रीतीचा कुठे दिलासा
देश,धर्म ना देती ग्वाही …

अथांग आहे कोरड रेती
निवडुंगाचे सलते काटे
न लिहिलेल्या कवितेमध्ये
सारे अवघड… मनात दाटे …
बरेच काही आणिक आहे
ओंगळवाणे…  नाही लिहिवत,
साबणवाल्या जाहिरातीच्या
खालील कचरा नाही बघवत
 धर्मही असतो कुठलासा जो
चार दिसाला महिन्याकाठी
वाळीत टाकी बायापोरी
कधी कधी तर नेहमीसाठी


नात्यामधल्या पुरुषांचे ते
तिखट बोलणे कुत्सित हसणे
आई माझी ऐकत असते
कामे उरकीत निमुटपणाने …
कारण माझा बाबा असतो
दुसऱ्या गावी, कामासाठी
वणवण त्याची, ठेवून मागे
दैना आमची आमच्यासाठी


असेच असते काहीबाही
न लिहिलेल्या कवितेमध्ये
कशी खोलवर ठसठस उरते
न लिहिलेल्या कवितेमध्ये

अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार


मूळ कविता : आभा निवसरकर मोंढे

एक नहीं लिखी जा रही कविता में
वो सब है जो मैं लिखना चाहती हूं
नहीं लिखी जा रही कविता में
कोई वसंत नहीं
कोई प्रेम नहीं,
देश नहीं, धर्म भी नहीं
बालू है, गिट्टी है
गिरने पर लगने वाले और हाथ पैर में घुस जाने वाले नुकीले पत्थर हैं,
जो नहीं लिखे जा रहे
और भी है घिनौना सा कुछ
लक्स साबुन के विज्ञापन के नीचे कचरे के ढेर सा
और..
और एक धर्म है जो लड़कियों को जात बाहर कर देता है कुछ दिनों के लिए
और कभी कभी हमेशा के लिए
आदमियों के ताने हैं
आदमी जो मेरे अपने सगे रिश्तेदार हैं
जो मेरी अपनी सगी मां को बुरा बुरा कहते रहते हैं
क्योंकि पिता कहीं हैं काम पे
पिता नहीं ले जाना चाहते अपना परिवार
अपनी जिल्लत अकेले ही भोगना चाहते हैं
और हमें छोड़ देते हैं हमारी जिल्लत पर
ये
और भी बहुत कुछ
एक नहीं लिखी जा रही कविता का
अंश है..

धडा (अनुवादित)




शिकवलातच अखेर धडा
गप्प रहाण्याचा
आणि तो ही असा
कि आता 'गप्प' राहूनच
सुरु असतात गप्पा ...


तांदूळ पूर्ण शिजण्याआधी
पहिल्या उकळीचे
निथळून काढावे पाणी
तसे निथळून गेले ..
बडबड, हट्ट, विनवण्या
रुसवे फुगवे , रडगाणे ...


रडवतच ठेवायचे जिला, तिचे
किती दिवस जिवंत राहील
गाणे …

एक बडबडी, तिला
बनवून सोडलेत
तुम्ही 'समजूतदार' ...


मात्र तरीही
ही अलिप्तता
निपटून काढू शकलेली नाही
असोशी मुळातून …


मूळ हिंदी कविता : अपर्णा अनेकवर्णा
स्वैर अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार

मूळ कविता : अपर्णा अनेकवर्णा
सिखा ही दिया

*************
सिखा ही दिया
चुप हो जाना
इतना चुप..
अब बस
चुप बोलता है..

उबलते चावलों में से
माड़ सा निथर गया
वाचाल होना
जिदियाना.. मनुहार करना..
रूठना.. 'रोना-धोना'

जिसे सदा 'धोना' ही माना..
कितने दिन कोई रोयेगा ?
प्रलापी को
'समझदार' बना ही दिया..

तब भी
एक उदासीनता..
एक लिप्तता को,
काट नहीं पाती..

कळ 'अन डू ' ची अनुवाद)



शाळे बाहेर
बसणाऱ्या
आजीच्या त्या
टोपलीतल्या
गाभूळ चिंचा
आणिक बोरे
पळवून नेली
होती कितीदा
.
टाटपट्टीची
सुतळी मोकळी
बांधून ठेऊन
समोरच्याच्या
ढगळ चड्डीला
शाळा सुटता
मजा घेतली
हसून कितीदा
.

बाल सभेतून
शिकून झाली
लक्षण गीते
रागदारीची
तरी  प्रार्थना
आणि पाढे
तार स्वरातून
म्हणावयाची
गंमत न्यारी
वाटे कितीदा
.
खेळत असता
टोलवलेली
विटी उडोनी
जाईल वाटे
गगन भेदुनी
परि एकदा
सरळ पोचली
कशी कळेना
पीटी सरांच्या
उघड्या शिरी
यम अवतरला
वाटून गेले
असे कितीदा
.
ठाऊक नव्हते
बालपणीचे
सवंगडी ते
दिशादिशांना
असे पांगतील
मनात येते
कळ जादूची
कधी गवसावी
संगणकावर
जशी 'अन डू ' ची
पुसली जावी
मधली वर्षे अन
पडद्यावर
उमटून यावे
तेच बालपण
पुन्हा एकदा !!



मूळ कविता : विवेक मृदुल
स्वैर अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार

मूळ कविता

चाहिए 'अन डू ' ऑप्शन
.
बुआ के उबले चटपटे चने
और लेते मीठे कबीटों का स्वाद
उम्र कब बढ़ती गई
नहीं आता याद
टाट पट्टी स्कूलों के
बेवजह खुश रहनेवाले हम
पढ़ते-गाते बाल सभाओं में
लक्षण - गीत सरगम
प्रार्थना मगर चीख-चीखकर ही
गाने का था नियम
पीटीवाले मास्साब हमेशा
लगते थे यम
हम गिल्ली उछालते थे ऐसे
मानो चीर देंगे आसमान
पता न था इतने अलग होंगे
हमजोलियों के मुकाम
जीवन में एक बार जो मिले
'अनडू' ऑप्शन
तो दौड़कर वापस ले आऊँ
फिर से गुजरा बचपन
.
(विवेक मृदुल)

गुरुवार, २४ जुलै, २०१४

नाते



होडीस ना कळावे डोहास काय छळते
स्थितप्रज्ञ शांत वरुनी अंतस्थ काय सलते …

वाऱ्यास का नसावा थारा कुठे जरासा
प्रश्नास ह्या धरुनी हलकेच पान हलते …

"स्पर्शेन आज नक्की " विश्वास ये कुठूनी
आकाश शोधण्याला खग रोज उंच उडते …

लाभे खरा ज्वलंत प्राणातला निखारा
श्वासातले धुमारे जपण्यात वेळ खपते ….

मातीत राख विरता उमलून फूल यावे
डोहास थेंब सांगे "नाते असेच असते  "…


- श्रीधर जहागिरदार
२४ जुलै २०१४

गुरुवार, १२ जून, २०१४

प्रेषित




त्याचं  'नुसत' असण
सहन होत नाही त्यांना
कारण त्यांना घेता येत नाही
निर्णय …त्याच्या  स्थानापन्नतेचा (म्हणे !)
खर तर अंदाज  त्याच्या विपन्नतेचा …
प्रथम दर्शनी न्याहाळतात
त्याच्या "नुसते" पणा भोवतीचे
पोषाखी आवरण:
निमुळत्या लेंग्याचे आखूडपण /
धोतराच्या सोग्याची लांबी /
सदऱ्याच्या  कापडाचा पोत,
कपाळावरील टिक्याचा रंग, आकार, ठिकाण
आणि मांडतात आडाखे
त्याच्या सभ्यता-संस्कृती चे
आणि परस्पर ठरवतात कळप त्याचा !
कळपाविना 'नुसतं' असण
मान्य कां नसाव यांना ?
कळप- निरपेक्ष स्वागताचे वाण
बसत नाही त्यांच्या स्वागत यंत्रणेत ….
 ३
हळूच विचारतात नांव,
आडा सकट !
नुसत्या पोहरयावरून
समजत नाही त्याचं नेमकं पाणी….
आणि मग ते निश्चित करतात
मनातल्या मनात त्याच्या विचारांचा घाट,
तो  काही बोलण्याआधीच !
खड्ग परजायचं कि फूल सजवायचं
हे ठरवायचं असत त्यांना,
काही ऐकण्या आधीच !!
आणि
शोधत रहातात काही भौगोलिक संदर्भ
त्याच्या घामाच्या दर्पातून, वस्त्र मालिन्यातून
दगडा काट्यांनी सोलपटलेल्या
अनवाणी पायातून ठिबकणाऱ्या रक्त थेंबातून,
'नुसत्या' जखमांनी मन द्रवत नाही त्यांच, 
जिवंत ठेवलेले असतात त्यांनी मनांत
बरबटलेले शिलालेख संस्कृतीच्या नांवाखाली,
उपचारासाठी संदर्भ वापरतात त्यांचे … 
आणि चिरंजीव होते
शतकांच्या विषाणूंनी ग्रस्त
त्याची  जखम  !!
काहीही मान्य करण्याआधी
तो  असावाच लागतो त्यांच्या सारखा
त्यांच्या तोलाचा , त्यांच्या मोलाचा
म्हणून त्यांच्या घराच्या ओसरीवर
निवांत टेकलेला तो विपन्न फकीर
हाकलून लावतात ते …
आणि तो दिसेनासा झाला
कि करतात स्थानापन्न
आलिशान महालात सिंहासनावर
स्वर्णाभूषणांनी मढवून  त्याची प्रतिमा
आरती ओवाळायला !!!


- श्रीधर जहागिरदार
१२-०६-२०१४

बुधवार, ३० एप्रिल, २०१४

ओरखडा


पसारा काढला मनातला भंगारात
कि वावरता येत मोकळेपणाने
न अवघडता आपल्याच मनात ….
हे समजत  ….  मात्र
नेहमी राहूनच जात मागे
मोरपीस तेव्हढ कुठलंस 
अणकुचीदार टोकासकट …
… ओरखडा जपायला ….
आणि
होऊ लागतो पुन्हा गोळा
नवा पसारा …

- श्रीधर जहागिरदार

शनिवार, १२ एप्रिल, २०१४

तहान

 
 




वाळवंटात खूप मागे राहिलेला
एक म्हातारा सुरकुतलेला ....

उमेदीत खणलेल्या
त्याने जिवंत विहिरी,
आणि रचलेले
उत्तुंग गिरी ....

आताशा तहानला 

कि टिपतो
कड़ा ओलावलेल्या
आणि जपतो
सावल्या सांजभावल्या
मध्यान्हीच्या एकांत सूर्याला रिझवण्यासाठी

मृगजळ उमगायला 

आयुष्य थिट पड़ाव ना ?

- श्रीधर जहागिरदार 
१२-०४-२०१४ 

पेड़ की कविता

 
जी हां, ये पेड़ की कविता है....

सही  पूछा   ....

पेड़ की कविता है तो
शब्दों में खुश्की कैसे ?
रूप इसका साधारणसा क्यूँ  ?
बिखरे सपनोंसी हर पंक्ती इसकी
बेतरतीब है क्यूँ ?
क्यूँ पढते हुए छूट जाता है मुँह में
स्वाद कसैला राखसा ?

ठीक ही  कहते हो ....

कौंधती बिजली गिरनेसे
पूरी तरह झुलसे, चरमराये
मेरे हरेभरे पेड़ की
यह अंतिम कविता है  !

सम्हल लो …

चमन आपका भी बहार पर है  …
और कड़कना बिजली का
शायद  जारी रहे

पूरे बहार पर हो पेड़ तभी
बिखरकर होना उसका धाराशायी …

नहीं झेल पाता ऐसी पीड़ा हर कोई !

- मूल मराठी रचना : अमेय पंडित
- अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार

सोमवार, ७ एप्रिल, २०१४

दिशाहीन


उध्वस्त क्षितीज, अन सूर्य दिशाहीन,
आकाश  स्वच्छ नाही, पुरतेच ते मलीन.

साम्राज्य सावल्यांचे, कळसूत्री बाहुल्यांचे
तुटतील दोर आणि होईल फक्त लीन!

असतात भोवताली,चालूच हालचाली,
साऱ्यात मात्र स्तब्ध, मी एकटाच दीन! 

श्वासांची फक्त ग्वाही, जगलो कधीच नाही,
हाती कधी फुलेना, कांटेही  दंशहीन!

हातात फक्त लुळे, उरलेत शब्द खुळे,
त्यांना कुठे किनारा, झालेत अर्थहीन !    

- श्रीधर जहागिरदार (१९७२)

मंगळवार, १ एप्रिल, २०१४

बंद आवाज की आहट

होठों का दरवाजा पिटती है कई बार, अंतरात्मा की आवाज , मगर
खड़ा रहता है बाहर पहरा देता  स्वार्थ ....

मन की दीवारपर लगा पाऊँ माँ की तस्वीर
इतनी भी जगह मन में नहीं छोड़ी थी बिबीने
मगर हाँ, मन में थी कहीं एक अटारी,
खुश थी माँ,  उस अटाला भरी अटारी में ....

चूल्हे की लकड़ीयों में दिखता था बाप
और तवे पर माँ , मेरे लिए जलते हुए …

कभी कभी साग रोटी खाते हुए
रोटी बन जाती है हाथ और खिलाती है साग,
जैसे माँ खिलाती थी  ....

कुछ दिन और जिंदा रह सकते थे न वो ?
यह सवाल, " तुम्हारी तनख्वाह क्यों नहीं बढ़ी?"
पत्नी के इस सवाल के आगे टेक देता था घुटने  ....


धूलसने सपने छोड़, सुबह जागकर
रोजमर्राकी मांगोसे मटमैला हुआ पानी बदनपर उंडेल
जिसका कभी लिहाज न कर सका उस भगवन के सामने सिगरेट सुलगाकर ,
अगरबत्ती ब्याग में भरकर ऑफिस में जलाता बॉस के सामने।


मगर कही  … कभी खुला आसमान बन
कभी कानून बन, तो कभी मेरी बेटी के रूप में
मिलती माँ और समझाती  …

शराब मुझे पीती थी, तब यादोंके चने
छिटक कर गिरते टेबल के नीचे
उन्हें उठाते उठाते सर से टकराए टेबल में
बाप भी होता था कहीं  ....
टेढ़ी मेढ़ी चाल से देह पहुँचती जब घर
अंतरात्मा की आवाज ने कई बार
पीटा था होठोंका दरवाजा
लेकिन बाहर पहरा देता खड़ा था स्वार्थ   …
बस कुछ और नहीं …


मूल मराठी रचना : नि:शब्द(देव)
अनुवाद : श्रीधर जहागिरदार

दूरी


मेरे शहर से तुम्हारे गांव को जोड़नेवाली सड़क
उसपर होने वाली बारीश
सच कहूँ तो समान होती है


मगर जब भी होती है, तुम्हारे माथे पर उग आती है
चिंता की लकीरें,  और
आते हीजहन में बो देती है सवाल
तुम्हारे टिकाव का …
समय पर आयेगी ? काफी होगी या.…
अकाल? सूखा ? बाढ़ ?

और सड़क के शहर छूने वाले इस छोर पर मै हूँ ,
बारीश की बूंदें झेलते,
दो चार ओलों को सहेजते हुए..... 

जब भी आती है
बारीश , मेरे लिए होती है वो
मन भावन गीली मिट्टी की सौंधी खुशबू,
सरसराती हरीभरी किसीकी यादें
,
मेरी कल्पना में बसे सुख दुखोंको सहलाने वाली बौछार,
मेरी तरोताजा अंत:प्रेरणा …
इन सब में याद ही नहीं रहता बारीश का तांडव, जिस में बह चुकी थी
जरूरतें
तुम्हारे टिकाव की ....

सड़क के शहरवाले इस छोर पर मैं
और उस छोर पर मुझे न दिखाई देनेवाले तुम
अंत:प्रेरणा और एहसास के बीचकी यह दूरी
क्या कभी मिट पायेगी मुझसे?

मूल रचना : विभावरी बिडवे
अनुवाद: श्रीधर जहागिरदार

मूल रचना
अंतर
****
माझ्या शहरातून तुझ्या गावाकडे
जाणाऱ्या रस्त्यावर पाऊस सारखाच असतो खरंतर!

मात्र तो कधीही आला तरी
त्या टोकाला असते एक विवंचना.
तो कधीही आला तरी घेऊन येतो
टिकावाचा प्रश्न….
वेळेत येईल? आणि आलाच तर पुरेसा?
दुष्काळ, अवर्षण?


मात्र रस्त्याच्या शहरात घेऊन येणाऱ्या
ह्या टोकाला मी असते पाऊस झेलत…
चारदोन गारा वेचत…
पाऊस कधीही आला तरी माझ्यासाठी असतो तो
चित्तवृत्ती बहरून टाकणारा,
मातीच्या वासाने
भावनांना दाहवणारा,
कोणाच्या आठवणी कुरवाळणारा….
माझ्या काल्पनिक सुख दुखाःला गोंजारणारा…
माझ्या अंतप्रेरणेला जागवणारा….


त्यामध्ये मी विसरून जाते पावसाचं तांडव,
ज्या पावसात वाहून गेलेली असते
तुझी टिकावाची मुलभुत गरज….

रस्त्याच्या शहरातल्या ह्या टोकाला मी
आणि त्या टोकाला मला न दिसणारा तू…
अंतप्रेरणे पासून जाणीवांपर्यंतचं हे अंतर
कधी होणार पार मझ्याकडून…. ?

  विभावरी
 

सोमवार, २० जानेवारी, २०१४

माझी कविता



शून्यमनस्का 
विस्कळीतशी 
तारांबळीत
अर्थ सांडते  
तरी असोशी 
धरून असते 
कर्मयोगिनी 
माझी कविता …… 

आशयकारी 
आभाळातील 
शब्द चांदण्या 
उल्कापाती 
विस्मयकारी 
पांडित्याने  
भेदरणारी 
माझी कविता…. 

कभिन्न रात्री 
हताश होता 
डोहा काठी
मला दिसावी 
तमास चिरत्या   
पणती जैसी 
टिमटिमणारी 
माझी कविता…. 

दंवात न्हाली
प्रसन्नवदना 
पहाटलेली 
शुभ्र शूचिता
देवळातल्या
घंटे सोबत 
निनादणारी  
माझी कविता …. 

अंतर्नादी 
कुजबुजणारी 
लाडवलेली 
हट्टी जिद्दी 
परिष्कृत हो  
सालंकृत हो  
अर्थवाहिनी 
माझी कविता !


श्रीधर जहागिरदार 
२१जाने २०१४ 

शनिवार, १८ जानेवारी, २०१४

ओंजळ


पारिजातकाची फुलं 
सांडावीत भुईवर,
तसा कवितांचा 
सडा  ....
मी 
वेचत असतो,
ठेवत असतो,
अलगद ओंजळीत 


माझ्याच 
उबेने कोमेजतात 
अर्थ कांहींचे,
काही मावत नाहीत 
इवल्या ओंजळीत !!

- श्रीधर जहागिरदार 
१९ जाने २०१४